Miejska Biblioteka

Metodologia badań psychologicznych

Autor: Brzeziński, Jerzy

Najczęściej polecany podręcznik metodologii badań psychologicznych!Omawia strukturę procesu badawczego, dobór prób, modele eksperymentalne i inne ważne zagadnienia metodologii. Umożliwia poznanie podstaw konstrukcji testów psychologicznych oraz interpretacji danych testowych. Zawiera liczne przykłady, schematy, tabele, tablice statystyczne i psychometryczne, pomagające w lepszym zrozumieniu prezentowanych treści i zdobyciu uporządkowanej wiedzy.

---

1. Wprowadzenie: dlaczego metodologia?
2. 1. Różne rozumienia metodologii
3. 2. Dwa cele nauczania metodologii
4. 2.1. Znajomość bierna
5. 2.2. Znajomość czynna
6. 3. Podstawowa literatura z zakresu metodologii badań psychologicznych i dyscyplin pokrewnych
7. CZĘŚĆ I. NATURA PROCESU BADAWCZEGO W PSYCHOLOGII
8. Rozdział 1. Struktura procesu badawczego w psychologii
9. 1. Wprowadzenie
10. 2. Cele poznania naukowego – zewnętrzne i wewnętrzne
11. 3. Schemat poznania naukowego
12. 4. Etapy postępowania badawczego w naukach empirycznych (wg M. Bunge`a)
13. 5. Struktura procesu badawczego w psychologii (ujęcie własne)
14. 6. Między „odkryciem” a „uzasadnieniem”
15. 7. Podsumowanie
16. Rozdział 2. Zewnętrzne determinanty procesu badawczego w psychologii – psychologia a praktyka społeczna
17. 1. Wprowadzenie
18. 2. Między zewnętrznymi a wewnętrznymi uwarunkowaniami procesu badawczego w psychologii
19. 3. Psychologia stosowana czy stosowanie psychologii – jedna, albo wiele psychologii?
20. 4. Psychologia a model tzw. nauk praktycznych
21. 5. Obiec informacji między sferą praktyki społecznej i sferą nauki
22. 6. Podsumowanie
23. Rozdział 3. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego (I) – wpływ świadomości metodologicznej na rezultaty procesu badawczego
24. 1. Wprowadzenie
25. 2. Trafność badania psychologicznego
26. 2.1. Trafność wewnętrzna
27. 2.2. Trafność zewnętrzna
28. 3. Proces badawczy w kontekście świadomości metodologicznej
29. 4. Poza kontekstem świadomości metodologicznej
30. 5. Podsumowanie
31. Rozdział 4. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego (II) – badanie psychologiczne jako interakcja: „badaczosoba badana”
32. 1. Wprowadzenie
33. 2. Osobliwości badania psychologicznego (wg S. Rosenzweiga)
34. 3. Nastawienia badacza na potwierdzenie hipotezy badawczej – efekty oczekiwań interpersonalnych badacza OIB (wg R. B. Rosenthala)
35. 3.1. Pojęcie efektu oczekiwań interpersonalnych badacza OIB – efekt Golema i efekt Galatei
36. 3.2. Czynniki kształtujące OIB
37. 3.3. Rosenthala teoria czterech czynników pośredniczących w powstawaniu OIB
38. 3.4. Zapobieganie występowaniu efektu OIB
39. 4. Postrzeganie przez osobę badaną sytuacji badawczej
40. 4.1. Status motywacyjny osoby badanej, SM
41. 4.2. Koncepcja wskazówek sugerujących osobie badanej treść hipotezy badawczej WSH (wg M. T. Orne`a)
42. 4.2.1. Charakterystyka zmiennych WSH
43. 4.2.2. Trzy procedury kontroli WSH
44. .2.2.1. Badanie posteksperymentalne
45. 4.2.2.2. Niby-eksperyment
46. 4.2.2.3. Symulacja eksperymentalna
47. .2.3. Nowe plany eksperymentalne do badania efektów WSH
48. 4.3. Koncepcja lęku osoby badanej przed oceną wystawianą przez badacza, LPO (wg M. J. Rosenberga)
49. 4.3.1. LPO jako zmienna pośrednicząca
50. 4.3.2. Dwie metody badania wpływu LPO na wyniki badania psychologicznego
51. 4.3.2.1. Metoda powtórnego przeprowadzenia badania wg zmienionego scenariusza
52. 4.3.2.2. Metoda manipulowania pobudzeniem emocjonalnym
53. 4.3.3. Czynniki wyzwalające u osób badanych LPO
54. 4.4. Czy osoba badana nastawiona jest na współpracę z badaczem?
55. 4.5. Oczekiwania interpersonalne osoby badanej formułowane pod adresem badacza, OIOB
56. 5. Powiązania między zmiennymi kontekstu psychologicznego badania psychologicznego
57. 6. Podsumowanie
58. Rozdział 5. Etyczne problemy psychologii (I) – między kodeksem etycznym a laboratorium
59. 1. Wprowadzenie
60. 2. Szczególnie etycznie wątpliwe aspekty działalności badawczej psychologa
61. 2.1. Okłamywanie osób badanych
62. 2.2. Narażanie osób badanych na cierpienie, wstyd, lęk przed oceną oraz zaniżaniu ich samooceny
63. 2.3. Psycholog (wykładowca i egzaminator) a student w roli osoby badanej
64. 3. Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych rezultatach badawczych
65. 3.1. Ukrywanie niedoskonałości warsztatowych
66. 3.2. Kłopoty z trafnością zewnętrzną
67. 3.3. Nastawienie na potwierdzaniu hipotez – „pomaganie” hipotezom
68. 3.4. Intersubiektywna kontrolowalność rezultatu badawczego – problem repetycji badań psychologicznych
69. 4. Podsumowanie
70. Rozdział 6. Etyczne problemy psychologii (II) – między kodeksem etycznym a praktyką społeczną
71. 1. Wprowadzenie
72. 2. Rezultat badawczy jako podstawa praktycznego działania
73. 3. Psycholog jako nauczyciel i mistrz – jedność badania i nauczania
74. 4. Testy psychologiczne w rękach psychologa
75. 4.1. Test psychologiczne i jego użytkownik
76. 4.2. Adaptacja obcego testu
77. 4.3. Intencja twórcy testu a zakres jego rzeczywistych zastosowań
78. 4.4. Prawa osoby badanej
79. 4.5. Uwagi końcowe
80. 5. Podsumowanie
81. CZĘŚĆ II. ZMIENNE – PROBLEMY – HIPOTEZY
82. Rozdział 7. Zmienne i ich operacjonalizacja
83. 1. Wprowadzenie
84. 2. Pojęcie zmiennej
85. 3. Konstrukcja mnogościowa zmiennej ilościowej
86. 4. S. S. Stevensa klasyfikacja zmiennych: nominalne, porządkowe, interwałowe i ilorazowe
87. 5. Zmienne – zależne i niezależne. Klasyfikacja zmiennych
88. 6. Zasady wprowadzania terminów teoretycznych do nauk empirycznych (wg J. Kmity)
89. 7. Wskaźniki
90. 7.1. Pojęcie wskaźnika – wskaźniki rzeczowe i definicyjne
91. 7.2. Klasyfikacja wskaźników (wg S. Nowaka)
92. 7.3. Noc rozdzielcza wskaźników empirycznych
93. 8. Wyniki uzyskane na skalach narzędzi pomiarowych jako wskaźniki zmiennych ilościowych
94. 8.1. Założenia dotyczące natury narzędzia pomiarowego π
95. 8.2. Pojęcie funkcji operacyjnej
96. 8.3. Pojęcie idealnego narzędzia π id
97. 9. Nowe ujęcie problemu operacjonalizacji zmiennych psychologicznych (wg E. Hornowskiej)
98. 9.1. Istota procedury operacjonalizacji
99. 9.1.1. Czynnik – wielkość – zmienna
100. 9.1.2. Podstawowe założenia
101. 9.2. Etapy procedury operacjonalizacji
102. 9.2.1. Rekonstrukcja czynnika teoretycznego: konstrukcja wielkości
103. 9.2.2. Konceptualizacja wielkości, dobieranie wskaźników, konstruowanie zmiennej
104. 9.2.3. Dobór narzędzia pomiarowego i pomiar zmiennej
105. 9.3. Analiza przykładu
106. 10. Podsumowanie
107. Rozdział 8. Problemy badawcze i hipotezy badawcze
108. 1. Wprowadzenie
109. 2. Problem badawczy jako pytanie – cechy dobrze sformułowanego problemu badawczego
110. 2.1. Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia
111. 2.2. N. Belnapa klasyfikacja pytań
112. 3. Klasyfikacja problemów badawczych
113. 4. Hipoteza jako odpowiedź na pytanie badawcze – cechy dobrze sformułowanej hipotezy
114. 5. Klasyfikacja hipotez badawczych
115. 6. Podsumowanie
116. CZĘŚĆ III. W STRONĘ METOD STATYSTYCZNYCH
117. Rozdział 9. Próba
118. 1. Wprowadzenie
119. 2. Dlaczego próba złożona z ochotników jest stronnicza?
120. 3. Próba kwotowa
121. 4. Próba losowa
122. 4.1. Pojęcie operatu losowania i mechanizmu losowania
123. 4.2. Jak posługiwać się tablicami liczb losowych
124. 4.3. Odmiany schematów losowania próby
125. 4.3.1. Losowanie nieograniczone indywidualne
126. 4.3.2. Losowanie systematyczne indywidualne
127. 4.3.3. Losowanie warstwowe
128. 4.3.4. Losowanie grupowe
129. 4.3.5. Losowanie wielostopniowe
130. 4.4. Testowanie losowości próby
131. 4.5. Wyznaczanie niezbędnej wielkości próby – przykład ze schematem losowania nieograniczonego indywidualnego
132. 5. Podsumowanie
133. Rozdział 10. Miary siły związku miedzy zmiennymi – wybrane zagadnienia
134. 1. Wprowadzenie
135. 2. Związek liniowy versus związek krzywoliniowy
136. 3. Metoda oceny „liniowości” i „odchylenia od liniowości” związku dwóch zmiennych
137. 4. Wybór optymalnej miary siły związku między zmiennymi
138. 5. Podsumowanie
139. Rozdział 11. Testy istotności różnic – wybrane zagadnienia
140. 1. Wprowadzenie
141. 2. Warunki poprawnego stosowania testów istotności różnic w badaniach empirycznych
142. 2.1. Respektowanie zasady randomizacji
143. 2.2. Grupy (dane) niezależne versus grupy (dane) zależne
144. 2.3. Respektowanie założenia o rozkładzie zmiennej zależnej w populacji
145. 2.4. Problem homogeniczności (jednorodności) porównywanych grup
146. 2.5. Skala pomiarowa zmiennej zależnej
147. 2.6. Liczba porównywanych grup
148. 2.7. Duże N versus małe N
149. 3. Wybór optymalnego testu statystycznego – grupy (dane) niezależne
150. 3.1. Najbardziej rozpowszechnione testy statystyczne w praktyce badawczej psychologów
151. 3.2. Algorytm wyboru optymalnego testu
152. 4. Wybór optymalnego testu statystycznego – grupy (dane) zależne
153. 4.1. Najbardziej rozpowszechnione testy statystyczne w praktyce badawczej psychologów
154. 4.2. Algorytm wyboru optymalnego testu
155. 5. Podsumowanie
156. CZĘŚĆ IV. MODELE SPRAWDZANIA HIPOTEZ
157. Rozdział 12. Model eksperymentalny (E)
158. 1. Wprowadzenie
159. 2. Charakterystyka modelu eksperymentalnego (E)
160. 2.1. Model eksperymentalny (E) a model quasi-eksperymentalny (qE)
161. 2.2. Pojęcie kontroli zmiennych niezależnych
162. 2.2.1. Dwie metody kontroli zmiennych niezależnych stosowane w planach jednozmiennowych, dwuwartościowych („0-1”)
163. 2.3. Znaczenie randomizacji
164. 2.4. Rola instrukcji maskujących cel eksperymentu w psychologii („decepcja”)
165. 2.5. Realizm życiowy i realizm psychologiczny
166. 3. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego
167. 4. Trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające
168. 4.1. Trafność wewnętrzna i czynniki ją zakłócające
169. .2. Trafność zewnętrzna i czynniki ją zakłócające
170. 4.3. Statystyczny kontekst trafności
171. 4.4. Odniesienie do teorii
172. 5. Odmiany planów eksperymentalnych
173. 5.1. Plany jedno-jednozmiennowe, dwuwartościowe („0-1”)
174. 5.1.1. Plan 1. – z grupą kontrolną, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej
175. 5.1.2. Plan 2. – z grupą kontrolną, bez pomiaru początkowego zmiennej zależnej
176. 5.1.3. Plan 3. – z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej w różnych grupach
177. 5.1.4. Plan 4. – czterogrupowy, Solomona
178. 5.1.5. Plan 5. – trzygrupowy, z podwojonym pomiarem początkowym i jednym pomiarem końcowym zmiennej zależnej
179. 5.1.6. Plan 6. – czterogrupowy, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej na różnych grupach
180. 5.2. Ograniczenia planów „0-1”
181. 5.3. Plany jedno-wielozmiennowe, wielowartościowe – kilka uwag wprowadzających
182. 6. Ocena istotności zmiennych niezależnych w modelu eksperymentalnym
183. 6.1. Poziom istotności statystycznej α a faktyczna istotność zmiennej X (postępowania eksperymentalnego) dla danej zmiennej zależnej Y
184. 6.1.1. Jak liczne powinny być grupy: eksperymentalna i kontrolna? Duża próba versus mała próba
185. 6.1.2. Nastawienie na kontrolę błędu I lub II rodzaju
186. 6.2. Wskaźniki istotności zmiennej X (postępowania eksperymentalnego)
187. 7. Podsumowanie
188. Rozdział 13. Model wielokrotnej regresji (MR)
189. 1. Wprowadzenie – model analizy wariancji (ANOVA) a model wielokrotnej regresji (MR)
190. 2. Zmienne (niezależne) ilościowe w liniowym modelu MR
191. 2.1. Podstawowe odmiany MR
192. 2.1.1. Model liniowy: jedno-jednozmiennowy
193. 2.1.2. Model liniowy: jedno-wielozmiennowy
194. 2.2. Wprowadzenie interakcji zmiennych ilościowych do modelu MR
195. 3. Zmienne jakościowe w modelu MR – konstruowanie zmiennych instrumentalnych
196. 3.1. Jedna zmienna dwukategorialna – analiza przykładu: test t, test F, współczynnik korelacji r
197. 3.2. Jedna zmienna wielokategorialna
198. 3.2.1. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania zero-jedynkowego
199. 3.2.2. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania quasi-eksperymentalnego
200. 3.2.3. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania ortogonalnego
201. 3.3. Dwie zmienne wielokategorialne – zagadnienie interakcji miedzy zmiennymi jakościowymi
202. 3.3.1. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania ortogonalnego
203. 3.3.2. Analiza przykładu z wykorzystaniem kodowania quasi-eksperymentalnego
204. 3.3.3. Interakcja między zmiennymi jakościowymi a kodowanie zero-jedynkowe
205. 3.4. Kodowanie interakcji wielu zmiennych jakościowych
206. 4. Ustalenie porządku istotnościowego w obrębie zmiennych niezależnych wprowadzonych do modelu MR
207. 5. Podsumowanie
208. Rozdział 14. Model ex post facto (EPF)
209. 1. Wprowadzenie
210. 2. Model eksperymentalny a model EPF
211. 3. Dwie odmiany modelu EPF
212. 3.1. Odmiana eksploracyjna (EPF-E)
213. 3.2. Odmiana konfirmacyjna (EPF-K)
214. 4. Zbieranie i opracowywanie danych empirycznych pochodzących z wywiadów
215. 4.1. Opracowanie schematu zbierania danych za pomocą wywiadu
216. 4.2. Przeszkolenie osób prowadzących wywiady oraz sędziów kompetentnych
217. 4.3. Przygotowanie skal szacunkowych i ich akceptowanie przez badacza
218. 5. Ocena istotności zmiennych w modelu EPF
219. 6. Wady i zalety modelu EPF
220. 7. Podsumowanie
221. CZĘŚĆ V. PODSTAWY KONSTRUKCJI TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH I INTERPRETACJI ILOŚCIOWEJ DANYCH TESTOWYCH
222. Rozdział 15. Rzetelność i błąd standardowy pomiaru
223. 1. Wprowadzenie
224. 2. Założenia klasycznej teorii testów psychologicznych
225. 3. Odmiany błędu standardowego
226. 3.1. Błąd pomiaru wyniku otrzymanego
227. 3.2. Błąd estymacji wyniku prawdziwego
228. 3.3. Błąd pomiaru wyniku prawdziwego
229. 3.4. Błąd prognozy
230. 3.5. Błąd zastąpienia
231. 3.6. Analiza porównawcza błędów
232. 3.7. Punktowa i przedziałowa estymacja wyniku prawdziwego
233. 4. Sześć empirycznych metod estymacji rzetelności testu psychologicznego
234. 5. Metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem
235. 6. Metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) testu
236. 7. Metody oparte na porównaniu części (np. połówek) tego samego testu
237. 8. Metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testowych
238. 8.1. Wzory K-R 20 i K-R 21 Kudera i Richardsona
239. 8.2. Wzór Cronbacha
240. 8.3. Podejście Hoyta
241. 8.4. Podejście Lorda i Novicka oraz Cronbacha, Gleser, Nandy i Rajaratnama
242. 8.5. Podejście Winera
243. 8.6. Podejście Brzezińskiego
244. 8.6.1. Uwagi krytyczne o dotychczasowych ujęciach problemu rzetelności testu
245. 8.6.2. Wskaźnik DT
246. 9. Metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu
247. 9.1. Wzór Spearmana-Browna
248. 9.2. Wzór Gulliksena
249. 10. Metody oparte na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych (współczynnik W-Kendalla)
250. 11. Podsumowanie
251. Rozdział 16. Moc dyskryminacyjna pozycji testowych
252. 1. Wprowadzenie
253. 2. Trzy wskaźniki mocy dyskryminacyjnej pozycji testowych
254. 2.1. Współczynnik korelacji punktowo-czteropolowej – korzystanie z tablic Jurgensena
255. 2.2. Współczynnik korelacji punktowo-dwuseryjnej
256. 2.3. Współczynnik korelacji dwuseryjnej – korzystanie z tablic Flanagana (metoda dolnych i górnych 27 % próby)
257. 2.4. Sprowadzanie pozycji wielokategorialnej do postaci dwukategorialnej (metoda Edwardsa-Kilpatricka)
258. 3. Podsumowanie
259. Rozdział 17. Trafność
260. 1. Wprowadzenie
261. 2. Cztery aspekty trafności
262. 2.1. Trafność kryterialna
263. 2.2. Trafność treściowa (wewnętrzna)
264. 3. Trafność teoretyczna (wg L. J. Cronbacha i P. E. Meehla)
265. 4. Aspekt zbieżny (konwergentny) i różnicowy (dyskryminatywny) trafności – analiza macierzy „wielu cech – wielu metod” D. T. Campbella i D. W. Fiskego
266. 4.1. Aspekt zbieżny i aspekt różnicowy trafności
267. 4.2. Metoda „klasyczna” analizy macierzy WCWM
268. 4.3. Wykorzystanie wielowymiarowych modeli statystycznych do analizy macierzy WCWM
269. 5. Badanie trafności z wykorzystaniem modelu analizy czynnikowej (tzw. trafność czynnikowa)
270. 6. Podsumowanie
271. Rozdział 18. Standaryzacja – obiektywność – normalizacja
272. 1. Wprowadzenie
273. 2. Standaryzacja i obiektywność testu
274. 3. Skale standardowe oparte na modelu rozkładu normalnego
275. 3.1. Skala tenowa (T)
276. 3.2. Skala stenowa
277. 4. Porównanie skal standardowych
278. 5. Podsumowanie
279. Rozdział 19. Analiza profilów psychometrycznych – porównania intraindywidualne i interindywidualne
280. 1. Wprowadzenie
281. 2. Analiza intraprofilowa
282. 2.1. Wykaz stosowanych oznaczeń i wzorów pomocniczych
283. 2.2. Wykreślenie profilu otrzymanego (P) oraz profilu górnych (P-g) i profilu dolnych (P-d) granic przedziałów ufności
284. 2.3. Analiza dyspersji profilu – wskaźnik: G-D
285. 2.4. Analiza odchyleń wyników poszczególnych testów (Ti) od średniego profilu (P-) – wskaźnik: Ti – P-
286. 2.4.1. Średnia obliczona z uwzględnieniem testu Ti
287. 2.4.2. Średnia obliczona bez uwzględnienia testu Ti
288. 2.5. Ocena istotności różnic wyników dwóch testów: Ti i Tj – wskaźnik: d(Ti – Tj)
289. 3. Analiza interprofilowa 3.1. Współczynnik G-Holleya i Guilforda – testy dychotomiczne („0, 1”)
290. 3.2. Współczynnik GT-Vegeliusa – testy trychotomiczne („-1, 0 ,+1”)
291. 3.3. Współczynnik rBP-Vegeliusa dla testów o wynikach wyrażonych na skali dwubiegunowej
292. 3.4 Wykorzystanie współczynnika korelacji rangowej (rS-Spearmana lub rK-Kendalla) dla testów wielopunktowych
293. 3.5. Współczynnik rC-Cohena dla wyników testowych wyrażonych na skalach standardowych
294. 3.5.1. Wyniki testowe wyrażone na jednolitej skali standardowej
295. 3.5.2. Wyniki testowe wyrażone na różnych skalach standardowych
296. 4. Podsumowanie
297. Rozdział 20. Problemy adaptacji kulturowej testów
298. 1. Wprowadzenie
299. 2. Czy testy psychologiczne powstałe w warunkach innej kultury powinny być poddane adaptacji kulturowej?
300. 2.1. Dystynkcja: emic – etic
301. 2.2. Czy możliwe jest skonstruowanie testu neutralnego kulturowo – problem testów: culture-free, culturefair oraz culture-reduced
302. 2.3. Znaczenie back translation
303. 2.4. Transkrypcja – translacja – trawestacja – parafraza – rekonstrukcja
304. 3. Sprawdzanie równoważności testów (wg R. Ł. Drwala)
305. 4. Konteksty adaptacji kulturowej testów
306. 4.1. Kontekst teorii psychologicznej
307. 4.2. Kontekst psychometryczny
308. 4.3. Kontekst celu
309. 4.4. Kontekst doświadczenia kulturowego osoby badanej
310. 4.5. Kontekst świadomości społecznej
311. 4.6. Kontekst kwalifikacji zawodowych użytkownika testu
312. 4.7. Kontekst użycia
313. 5. Podsumowanie
314. Podziękowania
315. Nota bibliograficzna
316. Dodatek A. Jak pisać raport z badań psychologicznych?
317. Dodatek B. Tablice statystyczne i psychometryczne
318. Tablica 1. Liczby losowe
319. Tablica 2. Dystrybuanta rozkładu normalnego
320. Tablica 3. Wartości krytyczne rozkładu t Studenta
321. Tablica 4. Wartości krytyczne rozkładu X2
322. Tablica 5. Wartości krytyczne rozkładu F Snedecora
323. Tablica 6a. Wartości krytyczne statystyki k’ testu serii Walda-Wolfowitza Tablica
324. 6b. Wartości krytyczne statystyka k’’ testu serii Walda-Wolfowitza
325. Tablica 7. Wartości z odpowiadające danym wartościom r
326. Tablica 8. Krytyczne wartości r
327. Tablica 9. Współczynniki rbi – tablice Flanagana
328. Tablica 10. Współczynnik Ф – tablice Jurgensena
329. Tablica 11a. Wartości krytyczne S współczynnika zgodności W Kendalla
330. Tablica 11b. Wartości krytyczne S współczynnika zgodności W Kendalla
331. Literatura

Zobacz spis treści